Πότε η υγιεινή διατροφή γίνεται υπερβολικά υγιεινή και παύει να είναι πραγματικά υγιεινή; Μήπως όταν η ανησυχία σου για το αν υπάρχουν υπολείμματα αντιβιοτικού στο γιαούρτι που τρως επειδή η αγελάδα από την οποία αρμέχτηκε το γάλα ίσως δεν έβοσκε χόρτα σε μικρή φάρμα, αλλά σε μονάδα παραγωγής γαλακτοκομικών, σε κάνει να κόβεις το γιαούρτι;
της Φένιας Γιαννουλάδη
Goji berry, τσία, φύκια, κινόα, λιναρόσποροι, σπόροι κάνναβης, καμούτ, βολβοί, ρίζες, βιολογικές λαχανίδες και λάδι καρύδας είναι τα βασικά συστατικά από τα οποία απαρτίζεται ένα γκουρμέ γεύμα του μέσου ορθορεξικού του 2016. Στο μέλλον, όταν αρχίσει η καλλιέργεια αντιοξειδωτικών σπόρων στον πλανήτη Άρη, τα νέα υγιεινά υβρίδια θα προστεθούν και αυτά στον -όχι πολύ μακρύ- κατάλογο των επιτρεπόμενων τροφών για τον ταγμένο ορθορεξικό. Τι είναι όμως ο ορθορεξικός και τι τον κατατρέχει;
Αν και η συγκεκριμένη διατροφική διαταραχή -διότι περί διαταραχής πρόκειται- είναι γνωστή, αν και όχι επίσημα αναγνωρισμένη, από το 1997 ως orthorexia nervosa, τα τελευταία δύο χρόνια μοιάζει να απαντάται συχνότερα κι από τα οπίσθια της Κιμ Καρντάσιαν στα social media. Ναι, είναι όσο τρομακτικό ακούγεται και μπορεί να οδηγήσει τον πάσχοντα μέχρι και σε ασιτία, αφού καμία τροφή δεν είναι αρκετά υγιεινή, ανεπεξέργαστη, αμόλυντη και άσπιλη για να καταδεχθεί να την καταναλώσει. Φυσικά, όπως κάθε «μάστιγα» παρόμοιου είδους, αρχικά ξεκίνησε ως trend, στο πλαίσιο κάποιας μακροβιωτικής δίαιτας, αφού κύριο μέλημα της ορθορεξίας δεν είναι η απώλεια κιλών αλλά η θωράκιση της υγείας. Φυσικός βιότοπος τέτοιων τάσεων είναι το λαμπερό Χόλιγουντ, η Μέκκα των νέων διατροφικών συνηθειών, ενίοτε και διαταραχών. Από εκεί ξεκινούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα ποικίλες διατροφικές μόδες, λιγότερο ή περισσότερο ακραίες, όπως η χορτοφαγία, η ωμοφαγία, η αποχή από τη γλουτένη, τη λακτόζη, τη ζάχαρη, το αλάτι, το λευκό αλεύρι και όλα τα λιπαρά κορεσμένα και ακόρεστα.
Συνεπώς, τα ταπεράκια με το κανναβούρι, τους λιναρόσπορους, τα ginseng και τα λοιπά super foods, έχουν μεταμοντέρνο design και ανήκουν σε νέους, μορφωμένους, καλοντυμένους executives των ανώτερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, οι οποίοι άλλωστε έχουν και την οικονομική δυνατότητα να ψάξουν και να βρουν τα δυσεύρετα ελιξήρια υγείας που καθημερινά αναδύονται ως το απόλυτο αντιοξειδωτικό και τα οποία συνήθως φύονται σε τόπους με εξωτικά ονόματα, στην καρδιά κάποιας ζούγκλας χαμένης κάπου στο χάρτη. Άπαξ και έχεις λοιπόν τη γενετική προδιάθεση, αρκεί ένα άρθρο που να λέει πόση ευεξία νιώθει η Γκουίνεθ Πάλτροου τώρα που έκοψε τα τρανς λιπαρά, για να τα κόψεις μαχαίρι- ακόμη κι αν την ώρα που διάβαζες το άρθρο μασουλούσες χωρίς καμία ενοχή τρανς πατατάκια. Στην επόμενη σελίδα, βλέπεις τη Ντέμι Μουρ, τη θαυμάζεις και αντί να ψάξεις να βρεις τον πλαστικό της – ή έστω να εξαίρεις τις ικανότητες του photo editor στο photoshop- πιστεύεις αφελώς ότι οι ρυτίδες και η χαλάρωση μιας γυναίκας που οδεύει προς την έκτη δεκαετία της ζωής της οφείλονται στο goji berry και τους detox χυμούς με το περίεργο πρασινωπό χρώμα που πίνει κάθε πρωί. Και μετά έχεις και την Ούμα Θέρμαν, η οποία επίσης είναι οπαδός της υπερυγιεινής διατροφής. Την παρακολουθείς στο Kill Bill να αιωρείται στον αέρα σαν πούπουλο πριν κλωτσήσει τον εχθρό στο κεφάλι και η πρώτη σκέψη που κάνεις είναι «Μα, τι πίνει;». Και σπεύδεις να ασπαστείς και ‘συ τη νέα διατροφική θρησκεία, που σταδιακά οδηγεί ακόμη και σε οικειοθελή κοινωνικό αποκλεισμό, αφού αρνείσαι να βγεις για φαγητό με φίλους, αλλά και οποιαδήποτε άλλη κοινωνική συναναστροφή που να περιλαμβάνει φαγητό, το οποίο δεν υπάγεται στην «λίστα» στην οποία ορκίζεσαι αιώνια πίστη. Σε αντίθεση με την anorexia nervosa, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η μυστικοπάθεια, οι ορθορεκτικοί δεν κρύβονται. Είναι περήφανοι για τον υγιεινό τρόπο διατροφής τους και νιώθουν την ιερή υποχρέωση να σώσουν κι άλλους από τις φονικές διοξίνες και τα θανατηφόρα μεταλλαγμένα. Έτσι, ξεκινούν και μια ιδιότυπη σταυροφορία, η οποία μπορεί να απομακρύνει ακόμη περισσότερο τους ήδη απηυδησμένους φίλους τους, αφήνοντάς τους μόνους, παρέα με τους σπόρους και τους βολβούς τους.
Και πριν σκεφτείς με τρόμο «Μα τον Τουτάτη, είμαι ορθορεκτικός!», επειδή έχεις ένα μπουκαλάκι τσία στο ντουλάπι της κουζίνας ή επειδή σου αρέσει το μπρόκολο περισσότερο από την πίτσα (υπάρχουν και αυτοί οι άνθρωποι), στάσου (μύγδαλα). Μην απελπίζεσαι. Η ορθορεξία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με την υγιή επιθυμία να ξέρουμε τι τρώμε και να αποφεύγουμε στην καθημερινότητά μας τις επιβλαβείς ομάδες τροφίμων. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι θα πρέπει να αποφεύγουμε τα εστιατόρια όπως ο Κόμης Δράκουλας τα σκόρδα και ότι θα πρέπει να αυτομαστιγωνόμαστε δίχως έλεος ψυχολογικά και σωματικά, αν κάναμε το λάθος και υποκύψαμε σε έναν διατροφικό πειρασμό. Ο πραγματικός πάσχων έχει εμμονή με την ανάλυση των συστατικών των τροφών που καταναλώνει και την προέλευσή τους, που φτάνει στα όρια του ψυχαναγκασμού. Παύει να είναι αξιοθαύμαστος και γίνεται αξιολύπητος. Δεν μπορεί να κατανοήσει τη νοσηρή του προσέγγιση στο θέμα της διατροφής του εν γένει και η απόκλιση από την αυστηρή πειθαρχία του προκαλεί κρίσεις άγχους, ενώ η οποιαδήποτε επαφή του με «ακάθαρτο» φαγητό του δημιουργεί αφόρητο στρες. Τι θα κάνει άραγε ο άμοιρος ορθορεκτικός αν του Αγίου Βαλεντίνου, εμφανιστεί το έτερον ήμισυ με ένα κουτί σοκολατάκια-καρδούλες; Αν στο ραντεβού στο σινεμά προτείνει ποπ κορν; Αν στο Thanksgiving βάλει στο φούρνο την παραδοσιακή γαλοπούλα; Όχι, ο ορθορεκτικός δεν τρώει μελομακάρονα, ούτε νιώθει την αδημονία του να κερδίσει το φλουρί στη βασιλόπιτα γιατί δεν τρώει ούτε βασιλόπιτα. Η χρονιά του θα πάει καλά μόνο αν απέχει από όλες τις αμφιβόλου ποιότητος τροφές και είναι απολύτως πεπεισμένος γι’ αυτό. Αυτά τουλάχιστον ισχυρίζονται ψυχίατροι και διατροφολόγοι που έχουν αρχίσει να ασχολούνται και να μελετούν το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια, αφού παρουσιάζει έξαρση.
Υπάρχουν φυσικά και οι «μουτζαχεντίν» της ορθορεξίας, οι οποίοι αποκλείουν εντελώς μεγάλες διατροφικές ομάδες και προτείνουν την επιστροφή, όχι απλώς στη φύση, αλλά στην παλαιολιθική εποχή, όταν ακόμα ο άνθρωπος ζούσε σε σπηλιές και κατανάλωνε τα πάντα πιο ωμά και από το sushi: κρέας, ψάρι, βολβούς και χορταρικά, όλα άβραστα. Έχουν μάλιστα και δικό τους hashtag στο Instagram, το #paleo για να μπορούν να διαμηνύουν την αλήθεια και να φέρουν κι άλλους στους κόλπους τους. Αν πληκτρολογήσεις #paleo, 3,5 εκατομμύρια φωτογραφίες προσπαθούν να σε πείσουν ότι δεν είμαστε αρκετά εξελιγμένοι γενετικά για τις σύγχρονες τροφές που εμείς έχουμε δημιουργήσει και πως μόνη λύση είναι η υιοθέτηση της δίαιτας του homo Sapiens. Όχι, δεν είναι αστείο. Όπως προαναφέρθηκε η συγκεκριμένη τάση που θέλει να μας κάνει όλους σύγχρονους Φλίντστοουνς, έχει και αυτή τις απαρχές της σε μια δίαιτα -την paleo diet- η οποία δεν υπόσχεται μόνο απώλεια κιλών, αλλά επίσης ευεξία, ενέργεια, δυνατούς μύες, γερά κόκαλα, ισχυρό ανοσοποιητικό, σθεναρή καρδιά, προστασία από τον διαβήτη, τον καρκίνο, τις εκφυλιστικές νευρολογικές ασθένειες και τα αυτοάνοσα νοσήματα, λιγότερες αλλεργίες, καθαρότερο δέρμα, υγιή δόντια, αντιφλεγμονώδη προστασία και καλύτερο ύπνο. Είναι όμως όλα αυτά, από επιστημονικής απόψεως, εφικτά; Μάλλον όχι! Υπάρχουν άνθρωποι που τα πιστεύουν; Σίγουρα ναι! Με αυτόν τον αισιόδοξο οιωνό, αναμένουμε τη συνέχεια…
