Ένα σπάνιο ιατρικό σύγγραμμα με όλες τις πληροφορίες για το διαιτολόγιο των Βυζαντινών κάθε μήνα…

Ανωνύμου, Περί τροφών

Σε ιατρικό σύγγραμμα της βυζαντινής εποχής με τίτλο: «Περί των δώδεκα μηνών του ενιαυτού οποίαις δει χρήσθαι τροφαίς εν εκάστωι αυτών και από ποίων απέχεσθαι», ο ανώνυμος συγγραφέας του μας πληροφορεί σχετικά με τη δίαιτα που πρέπει να ακολουθούμε κατά τη διάρκεια κάθε μήνα του έτους για να είμαστε υγιείς. Επίσης, δίνει ιδιαίτερη σημασία στο πότε και πόση φροντίδα πρέπει να αφιερώνουμε στη σωματική μας υγιεινή μέσω των λουτρών, καθώς και της ψυχοσωματικής μας ισορροπίας μέσω του αριθμού των συνουσιασμών για κάθε εποχή και μήνα του έτους.
Σε αυτό περιλαμβάνονται οδηγίες περί υγιεινής διατροφής και αναφέρονται παράλληλα θεραπευτικές ιδιότητες των φυτικών και ζωικών προϊόντων, οι οποίες επενεργούν στον ανθρώπινο οργανισμό κατά τη λήψη τους ως τροφές είτε ως φάρμακα.
Οι συγγραφείς των ιατρικών διατροφικών κειμένων κινούταν ως επί το πλείστον πάνω σε δυο άξονες: ο πρώτος στρεφόταν γύρω από τη θρεπτική αξία των τροφών, ενώ ο δεύτερος αφορούσε τις θεραπευτικές ιδιότητες των τροφών ή ορισμένων μερών των ζώων.
Η μέθοδος που ακολουθούσε ο κάθε γιατρός ως προς τον τρόπο που παραθέτει τις πληροφορίες, σχετίζονταν κυρίως με τη χρονική περίοδο συγγραφής και την εξέλιξη των αντιλήψεων περί υγιεινής διατροφής και φαρμάκων.
Οι μήνες ξεκινούν από τον Σεπτέμβριο και όχι από τον Ιανουάριο, μιας και ακολουθούν το βυζαντινό ημερολόγιο κατά το οποίο η 1η Σεπτεμβρίου «αρχή ινδικτιώνος» όπως την ονόμαζαν, συνέπιπτε με την αρχή του εκκλησιαστικού έτους.

Σεπτέμβριος

Σ’ αυτό το μήνα ταιριάζει να πίνετε πολύ γάλα και να τρώτε άφθονα γαλακτοκομικά προϊόντα. Από τα πουλερικά τα πιο κατάλληλα είναι τα κοτόπουλα, τα περιστέρια, οι πάπιες, τα ορτύκια, όλα βραστά αφού τα αφήσετε αρκετή ώρα για να μαλακώσουν σε οξύμελι (βαλσαμιδικό ξύδι), ενώ από τα κρέατα κατάλληλα είναι τα πρόβια. Από τα ψάρια ξεχωρίζουν οι τρυφεροί και μαλακόσαρκοι κέφαλοι και όλα όσα δεν έχουν λέπια. Από τα όσπρια επιτρέπονται όλα εκτός από τα κουκιά και τη φακή. Από τα λαχανικά πρέπει να απέχουμε από τα λάχανα και από τα γογγύλια ή ρέμβες, καθώς και από τις μαύρες ελιές. καλό είναι να μην χρησιμοποιούμε και πολύ καυτερά μπαχαρικά. Από τα φρούτα να επιλέγουμε τα σταφύλια και τα αχλάδια, τα λευκά δαμάσκηνα, τα μήλα και τα ροδάκινα, καθώς και τα πεπόνια. Το κρασί να είναι στυφό. Οκτώ λουτρά επιτρέπονται αυτό το μήνα. Για το σμήγμα από το κεφάλι να χρησιμοποιείτε ασβεστόλιθο (κιμωλία) αναμεμιγμένο με ξύδι και 24 γραμμάρια χυμού από ροδάκινο. Επιτρέπεται ο συνουσιασμός για όλες τις ημέρες του μήνα.

Οκτώβριος

Σ’ αυτό το μήνα ταιριάζουν οι δυνατές γεύσεις. Τα πράσα ψητά και ωμά είναι κατάλληλα και τα ζεστά ροφήματα. Και σκόρδα ψητά με καρυκεύματα όπως πιπέρι, κανέλλα, μοσχοκάρυδο. Από τα πουλερικά τα πιο κατάλληλα είναι τα κοτόπουλα, τα περιστέρια, οι χήνες, τα ορτύκια, οι πάπιες, τα τρυγόνια και οι πέρδικες. Από τα κρέατα κατάλληλα είναι τα πρόβια και πρέπει να αποφεύγονται τα βόεια, τα ελάφια και οι λαγοί. Από τα ψάρια κατάλληλα είναι οι κέφαλοι και τα μπαρμπούνια, ενώ ακατάλληλα κρίνονται όλα όσα δεν έχουν λέπια Τα κουκιά και οι φακές απαγορεύονται, ενώ όλα τα άλλα όσπρια επιτρέπονται. Αυτή την εποχή πολύ νόστιμα είναι τα σπαράγγια και τα λευκά μανιτάρια. Από τα φρούτα επιλέγουμε τα άσπρα σταφύλια, τα αχλάδια, τα γλυκά μήλα και τα κυδώνια, τα άσπρα σύκα, τα περσικά ροδάκινα, χουρμάδες και ρόδια. Και οι ξηροί καρποί είναι καλοί ιδιαίτερα τα βασιλικά καρύδια, τα αμύγδαλα και τα κουκουνάρια. Το κρασί πρέπει να έχει λεπτή γεύση και ελαιώδες χρώμα. Λουτρά οκτώ και ελεύθερος συνουσιασμός.

Νοέμβριος

Αυτό το μήνα καλύτερα να αποφεύγετε το λούσιμο, εκτός κι αν κρίνεται απαραίτητο, οπότε μπορείτε να κάνετε λουτρό δυο μόνο φορές το μήνα. Από τα κρέατα απαγορεύονται τα ελάφια και οι δορκάδες, τα βόεια, οι λαγοί και τα αγριοκάτσικα, ενώ επιτρέπονται οι κόκορες ψητοί και αρκετά πικάντικοι πασπαλισμένοι με διάφορα καρυκεύματα. Όλα τα ψάρια είναι κατάλληλα. Από τα όσπρια να απέχουμε από τα κουκιά και τα λούπινα, ενώ όλα τα υπόλοιπα επιτρέπονται. Από τα φρούτα να επιλέγουμε μόνο τους ξηρούς καρπούς. Τα παλαιά λευκά κρασιά με λεπτή ευωδιαστή γεύση είναι τα καλύτερα. Ελεύθερος ο συνουσιασμός.

Δεκέμβριος

Δεν σώζεται το κείμενο.

Ιανουάριος

Το μήνα αυτό ταιριάζει ένα καλό ευωδιαστό κρασί, αλλά μόνο τρία ποτήρια και αυτά μετά τις τρεις η ώρα. Τα ψητά πρόβεια κρέατα είναι πολύ νόστιμα, όπως και τα μικρά χοιρινά κυρίως όταν κατά τη διάρκεια του ψησίματος τα αλείφουμε συχνά με ρακόμελο. Καλό είναι τα συνοδεύετε με ζωμούς παρασκευασμένους με πολλά καρυκεύματα. Από τα πουλερικά τα πιο κατάλληλα είναι τα κυνήγια συνοδευόμενα με σινάπι (είδος μουστάρδας), κύμινο και οινόγαρο (μια γνωστή βυζαντινή σάλτσα). Τα όσπρια είναι καλά να αλέθονται πριν, όπως η φάβα και να τρώγονται με αλάτι, λάδι και τριμμένο κύμινο. Από τα φρούτα, οι σταφίδες, τα αμύγδαλα, τα φιστίκια και τα κουκουνάρια είναι καλό να τρώγονται με λίγο χυμό κίτρου, ροδιού, φοινικιάς, γάλα με μέλι και κανέλλα. Για όλο το μήνα επιτρέπονται τέσσερα λουτρά μόνο. Για το τριχωτό μέρος του κεφαλιού μια αλοιφή από αλόη και σμύρνα ανακατεμένα με δυο κρόκους αυγού κάνουν καλό. Ο συνουσιασμός επιτρέπεται μέχρι την ισημερία του Μαρτίου.

Φεβρουάριος

Τα παντζάρια απαγορεύονται, καθώς επίσης και τα ψάρια και τα οστρακοειδή, όπως οι αστακοί, οι γαρίδες, τα μύδια, τα χτένια. Για όλα τα υπόλοιπα ισχύουν όσα λεχθήκαν και το μήνα Ιανουάριο.

Μάρτιος

Ο μήνας των γλυκών τροφών και ποτών, αλλά πάντα με μέτρο. Καλό είναι να αποφεύγονται τα δυνατά και καυτερά φαγητά. Από τα ψάρια τρώγονται όλα, κυρίως τα λαβράκια και οι κέφαλοι. Φασόλια, φάβα, από τα όσπρια και από τα λαχανικά, παντζάρια, σέσκουλα, μολόχες και χρυσολάχανα, σπαράγγια και μανιτάρια. Λουτρά επιτρέπονται έξι, τα μεν τρία την ημέρα στις τρεις η ώρα, χωρίς αλόη και σμύρνας και τα άλλα τρία την ημέρα Πέμπτη. Για τα σμήγματα χρησιμοποιείστε νίτρο (χονδρό αλάτι). Η συνουσία θα γίνεται με μέτρο.

Απρίλιος

Απαγορεύονται τα ρεπάνια, ο δυόσμος, η κάπαρη, το πιπεροκύμινο και όλα τα καυτερά και πικάντικα. Από τα κρέατα ταιριάζουν τα τρυφερά και εύσαρκα, όπως τα αρνιά, τα ερίφια και όσα των πρόβειων προέρχονται από νεαρά ευνουχισμένα ζώα. Ψητά με ζωμούς μέτρια καρυκευμένους είναι πολύ νόστιμα. Τα χοιρινά απαγορεύονται. Από τα πουλερικά προτιμώνται τα κοκόρια, τα λευκά περιστέρια, οι τρυφερές πάπιες και χήνες με γλυκές σάλτσες. Τα γλυκά ποτά είναι άκρως κατάλληλα. Τα λαβράκια και οι κέφαλοι, τα φαγκριά, οι λαπίνες, οι χάνοι και τα μελανούρια στο τηγάνι είναι πεντανόστιμα με λίγα καρυκεύματα. Όλα τα ξηρά όσπρια είναι βαριά για το στομάχι. Λάχανα, χρυσολάχανα, άνηθος, κολίανδρος χλωρός, μαρούλια και χλωρά σκόρδα τρώγονται με λίγο λάδι και αλάτι. Αποχή από τα ξηρά φρούτα. Λουτρά οκτώ με χρήση του πολυτελούς γαλλικού σαπουνιού που προμηθεύονταν από τους σαπωνοπράταις και κατασκευάζονταν από στάχτη, λάδι και διάφορα αρωματικά έλαια. Μέτριος ο συνουσιασμός.

Μάϊος

Ταιριάζει να αποφεύγουμε κάθε κακόχυμο και χολώδες, όπως ποδοκέφαλα, έντερα και εντόσθια. Τα κρεατικά όπως και τον μήνα Απρίλιο και από τα ψάρια τα παστά. Τα καλύτερα σπαράγγια παράγονται αυτόν τον μήνα. Να αποφεύγουμε τα πολύ αλμυρά. Τα λουτρά και οι συνουσιασμοί πρέπει να γίνονται κανονικά.

Ιούνιος

Το καθαρό και κρύο νερό, είναι ότι καλύτερο. Καλό είναι να αποφεύγονται όλα τα καρυκεύματα και αρωματικά βότανα, όπως τα σκόρδα, τα κρεμμύδια, τα ρεπάνια, το κάρδαμο, το χλωρό σινάπι, η ρίγανη και τα πράσα. Τα κριάρια είναι νόστιμα, ενώ απαγορεύεται αυστηρώς η κατανάλωση συκωτιού. Επίσης, απαγορεύεται και η πόση ζεστών ροφημάτων. Από τα πουλερικά καλό είναι να τρώγονται οι κότες, τα κοκόρια και τα λευκά περιστέρια. Από τα ψάρια επιτρέπονται όλα. Είναι άλλωστε η εποχή τους. Καλύτερα όμως να τρώγονται ψητά παρά τηγανητά. Όλα τα κρεατικά συνοδεύονται από λαχανικά της εποχής περιχυμένα με οξύμελι. Η μεγάλη κατανάλωση του μαρουλιού βοηθάει στην όραση. Λουτρά οκτώ και μέτριος συνουσιασμός.

Ιούλιος

Το μήνα αυτό ταιριάζουν όλα τα αφροδισιακά. Για τα κρέατα ισχύουν όλα όσα και για τον Ιούνιο. Τα αιγοπρόβατα πρέπει να είναι τρυφερά και ευνουχισμένα. Λαγούς, ελάφια και δορκάδες, τρυγόνια και φασιανούς με μέτρο και χωρίς πολλά οξέα. Απαγορεύονται τα δυνατά, τα πικρά και τα θερμά μπαχαρικά….

Αύγουστος

Δεν σώζεται το κείμενο.

Δείτε επίσης: 

Δείπνο στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, ένα ξεχωριστό ημερολόγιο

Θεσσαλονίκη, η βυζαντινή κουζίνα της πόλης ζει μέχρι σήμερα!

Βυζαντινό δείπνο με πιάτα του 1700 σε ξύλινη πόρτα από την Καππαδοκία